Wrota piekieł. Książka o Ravensbrück

Obóz koncentracyjny w Ravensbrück w schyłkowej fazie – przepełnienie, brud, głód, okrucieństwo, codzienne umieranie. Anja Lundholm z wrażliwą uwagą zdystansowanego świadka i zarazem uczestniczki wydarzeń opowiada o obozowej codzienności najniższych warstw więźniarskiej społeczności. Jej narracja oscyluje między poczuciem beznadziei a wolą przetrwania, kapitulacją i buntem, tworząc poruszający zapis skrajnego doświadczenia, po którym nikt nie pozostaje taki sam. W 1974 roku książka została nominowana do literackiej Nagrody Nobla.

Ty i ja urodziłyśmy się tutaj. Wśród tych ludzi. Przeszło ci przez myśl, że spędziłyśmy dzieciństwo wśród masowych morderców? 

Anja Lundholm, właściwie Helga Erdtmann, urodziła się 28 kwietnia 1918 w Düsseldorfie. Jej matka wywodziła się z zamożnej rodziny żydowskiej, ojciec prowadził aptekę w nadreńskim Krefeld. W latach 30. ojciec wstąpił do SS, matka po pogromach „nocy kryształowej” popełniła samobójstwo. Anja Lundholm studiowała w Berlinie, skąd w 1941 roku udało się jej uciec do Rzymu. Nawiązała tam kontakt z  ruchem oporu. W wyniku denuncjacji przez ojca została aresztowana, przeszła przez kilka więzień i w marcu 1944 trafiła do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Doświadczenie to naznaczyło ją psychicznie i fizycznie na całą resztę życia.  Po latach Anja Lundholm pisała o swym okresie poobozowym: „Nie mogłam oswoić się z tutejszym życiem. Cią­gle jeszcze byłam więźniarką – zresztą do dzisiaj się z tego nie wyzwoliłam”. Jak napisała Ewa Czerwiakowska we wstępie do książki, również w tym wymiarze był to wyrok dożywotni. Pod koniec lat 60. zaczęła pisać i opublikowała w sumie czternaście książek, w większości opartych na biografii. Ceniona za błyskotliwy i zdystansowany styl, uhonorowana została wyróżnieniami i nominacją do literackiej Nagrody Nobla. Największy rozgłos przyniosły jej wydane w 1988 roku Wrota piekieł, literacka relacja ocalonej więźniarki Ravensbrück. Zmarła 5 sierpnia 2007 we Frankfurcie nad Menem.

Fragment publikacji

 Na placu między barakami ustawiło się teraz na apel 500 więźniarek. [...] Przed nami stoi w rozkroku aufzejerka Lange, pięściami podparta o biodra, pałka w ręce, wysunięty bandycki podbródek. A obok – jej równie grubiańsko wyglądająca koleżanka [...]. Ogarnia mnie taka wściekłość, że brak mi tchu. To już nie twarze, to wykrzywione w grymasie maski, wytresowane do rozpoznawania untermenschen, podludzi, tak jak policyjne psy. Podejrzliwie przesuwają po szeregach bezlitosne spojrzenia, szukając jednej, która może trochę za daleko wysunęła nogę do przodu albo nie zapięła wszystkich guzików płaszcza. A potem [...] takie „zasrane bydlę” dostaje pięścią w twarz, raz i jeszcze raz, w oczy, w nos, w usta. Ofiara krwawi, ale nie wolno jej upaść, jeśli chce pozostać przy życiu. Musi stać sztywno na nogach, nawet jeśli obie okładają ją bez litości. Agresja we mnie gęstnieje i przeistacza się w przemożne pragnienie, by się na nie rzucić, wyrwać tym przeklętym zdzirom pałki z rąk i bić tak długo, aż zostaną po nich tylko buty z cholewami. To nieskończona męka utrzymać się przez cały czas prosto na nogach. [...] Z potężnym wysiłkiem biorę się w garść, by się nie zachwiać. Tymczasem zachodzi słońce, zapalają się reflektory i przemieniają nas w wapiennobiałe figury gipsowe.

Anja Lundholm, Wrota piekieł

W serii „Świadectwa. Niemcy XX wiek” ukazały się: „Dzieci rewolucji” Wolfganga Leonharda

i „Dziennik z Prus wschodnich. Zapiski lekarza z lat 1945–47” Hansa von Lehndorffa.

Anja Lundholm

Wrota piekieł. Ravensbrück

Seria: „Świadectwa.  Niemcy XX wiek” 

Tytuł oryginału: Das Höllentor
Tłumaczenie z języka niemieckiego: Ewa Czerwiakowska
Koordynacja i redakcja: Hanna Antos
Warszawa 2014, wydanie I
miękka oprawa — 315 stron
Wydawca: Ośrodek KARTA
ISBN – 978-83-61283-82-9
Cena: 39 zł

Publikacja została dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego